بازی‌ها از دیرباز بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ و زندگی مردم ایران بوده‌اند. از کوچه‌های پرجنب‌وجوش دوران کودکی گرفته تا محافل خانوادگی، همواره بازی‌هایی وجود داشته‌اند که نسل‌ها را به هم پیوند داده و لحظات شادی‌آفرینی را رقم زده‌اند. بسیاری از این بازی‌ها نه‌تنها در ایران محبوب بوده‌اند، بلکه با گذشت زمان به سایر نقاط جهان نیز راه یافته و حتی در فرهنگ‌های دیگر تکامل یافته‌اند.
فهرست مطالب
اما ریشه این بازی‌های محبوب کجاست؟ چگونه از دل تاریخ و فرهنگ ایران سربرآورده و به اشکال امروزی خود رسیده‌اند؟ در این مقاله، نگاهی خواهیم داشت به برخی از بازی‌های سنتی و نوستالژیک ایرانی که نه‌تنها بخشی از میراث فرهنگی ما هستند، بلکه همچنان در گوشه و کنار جهان طرفداران خود را حفظ کرده‌اند.
جالب است بدانیم بازی‌های محبوب از کجا آمده‌اند!
همیشه جذاب است که نگاهی به منشاء بازی‌های محبوب بیندازیم، زیرا همواره در این مسیر شگفتی‌هایی کشف می‌شود.
چه یک بازی کارتی که در ایالات متحده محبوب است اما ریشه‌های آن به ایران برمی‌گردد، و چه یک بازی رومیزی که شاید توسط فرانسوی‌ها اختراع شده باشد، تاریخ‌دانان زیادی در سراسر جهان به جست‌وجوی سرنخ‌هایی ادامه می‌دهند تا ثابت کنند چگونه بازی‌های کلاسیک امروزی به وجود آمده‌اند.
در این مقاله، به بازی‌هایی خواهیم پرداخت که ابتدا در ایران (یا همان پارس) بازی می‌شدند و در بسیاری از موارد، هنوز هم محبوبیت خود را حفظ کرده‌اند و به شکلی پرقدرت ادامه دارند.
تخته‌نرد: قدیمی‌ترین بازی رومیزی شناخته‌شده
باستان‌شناسان مجموعه‌های قدیمی تخته‌نرد را کشف کرده‌اند که تاریخ آن‌ها به ۵۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد، که این بازی را به یکی از قدیمی‌ترین بازی‌های رومیزی موجود در تاریخ زمین تبدیل می‌کند. در حقیقت، اولین نمونه‌های تاس‌ها که از خاک ایران به‌دست آمده‌اند، به تخته‌نرد ارتباط دارند.
این بازی آن‌قدر قدیمی است که پیش از شکل‌گیری کشورهای امروز ایران و عراق به وجود آمده است، اما قدیمی‌ترین آثار مربوط به این بازی در همین دو کشور پیدا شده است.
تخته‌نرد علاوه بر نسخه اصلی خود، نسخه‌های دیگری نیز پیدا کرد، از جمله تخته‌نرد ایرانی که در این کشور به نام نره شناخته می‌شود.
از ایران، این بازی به چهار گوشه جهان گسترش یافت، به‌طوری‌که چینی‌ها از قرن دهم میلادی آن را بازی می‌کردند و کشورهای اروپایی تنها یک قرن بعد به آن پیوستند.
پوکر: بازی‌ای با ریشه‌های ایرانی
وقتی مردم امروزی به پوکر فکر می‌کنند، اولین چیزی که به ذهنشان می‌رسد، معمولاً لاس وگاس یا جیمز باند است که در لباس رسمی در حال بازی است و بازی را ساده به نظر می‌آورد.
اما سال‌ها پیش از آنکه این بازی به نوادا برسد یا جیمز باند حتی یک مارکنی خشک بنوشد، بازی پوکر توسط ایرانی‌ها اختراع شده بود.
البته در قرن هفدهم، این بازی نام کاملاً متفاوتی به نام اس‌ناس داشت. با وجود تفاوت در نام، قوانین این بازی بسیار شبیه به قوانینی بودند که امروز در پوکر استفاده می‌شود. البته نسخه‌های مختلفی از این بازی محبوب به مرور زمان معرفی شدند تا با زندگی پرمشغله جوامع مدرن و تمایل آن‌ها به بازی کردن از طریق تلفن‌های همراه و رایانه‌های شخصی هم‌خوانی داشته باشند.
شطرنج: یک بازی با تاریخچه‌ای پیچیده و جذاب
از میان تمام بازی‌های این لیست، شطرنج شاید یکی از بحث‌برانگیزترین بازی‌های باستانی باشد، به‌طوری‌که تاریخ‌دانان در سراسر جهان هنوز درباره منشأ آن و فرآیندی که طی کرده تا به شکل امروزی درآمده، بحث می‌کنند.
با این حال، به نظر می‌رسد که توافق عمومی بر این است که این بازی ابتدا در چین یا هند اختراع شده و سپس به‌سرعت به بازارهای ایرانی راه پیدا کرده است.
زمانی که تمام مهره‌ها شامل شوالیه‌ها، پیش‌خدمت‌ها، قلعه‌ها، ملکه‌ها و شاه‌ها به ایران رسیدند، مردم محلی این بازی را چترنگ نامیدند. در همین نسخه از بازی بود که ایده شکست شاه (چک‌میت) اختراع شد، به‌طوری‌که بازی تنها زمانی به پایان می‌رسد که شاه یک بازیکن دیگر نتواند حرکت کند بدون اینکه از صفحه شطرنج حذف شود.
شطرنج هنوز هم در ایران در سطح بسیار بالایی بازی می‌شود و حتی پرهام مقصودلو توانسته است قهرمانی‌های جهانی را از آن خود کند.
چوگان
چوگان یکی از قدیمی‌ترین ورزش‌های تیمی جهان است که قدمت آن به بیش از ۲۵۰۰ سال پیش بازمی‌گردد. این بازی ابتدا در ایران باستان رواج داشت و به‌عنوان یک تمرین نظامی برای سواره‌نظام استفاده می‌شد. چوگان به‌مرور زمان به سایر نقاط آسیا، ازجمله هند و چین، و سپس به اروپا راه یافت و در نهایت به شکل امروزی خود به‌عنوان ورزش پولو شناخته شد.
کشتی پهلوانی
کشتی پهلوانی که در ایران به نام زورخانه‌ای نیز شناخته می‌شود، ورزشی سنتی با ریشه‌های عمیق در فرهنگ پهلوانی ایران است. این ورزش نه‌تنها یک بازی بلکه یک آیین معنوی و اخلاقی محسوب می‌شود که با تمرین‌های بدنی، موسیقی سنتی و آموزه‌های اخلاقی همراه است.
گرگم به هوا
این بازی سنتی ایرانی، شباهت زیادی به بازی‌های مشابه در فرهنگ‌های دیگر دارد اما در ایران به‌عنوان یکی از بازی‌های رایج در میان کودکان شناخته شده است. در این بازی گروهی، یک نفر به‌عنوان گرگ انتخاب می‌شود و تلاش می‌کند بازیکنان دیگر را بگیرد.
اسم و فامیل
یک بازی فکری محبوب در ایران که در آن بازیکنان باید برای دسته‌های مشخصی (مانند اسم، فامیل، کشور، غذا و غیره) کلماتی را پیدا کنند که با یک حرف خاص آغاز شود. این بازی شباهت‌هایی به بازی‌های کلمات در فرهنگ‌های دیگر دارد اما نسخه ایرانی آن بسیار پرطرفدار است.
نتیجه‌گیری
بازی‌های ایرانی، از تخته‌نرد گرفته تا چوگان و کشتی پهلوانی، ریشه‌هایی عمیق در تاریخ و فرهنگ این سرزمین دارند. بسیاری از این بازی‌ها نه‌تنها در ایران باقی مانده‌اند، بلکه به دیگر نقاط جهان نیز راه یافته و در فرهنگ‌های مختلف تکامل پیدا کرده‌اند.
آگاهی‌بخشی درباره این بازی‌ها و تلاش برای زنده نگه‌داشتن آن‌ها می‌تواند به حفظ این بخش از فرهنگ غنی ایرانی کمک کند و آن را به نسل‌های آینده انتقال دهد.
